Η ενημέρωση του ασθενούς είναι ιατρική πράξη;
Η υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς είναι ιατρική πράξη και μάλιστα αυτοτελής. Η παράβασή της αποτελεί βασικό κεφάλαιο της ιατρικής ευθύνης. Απορρέει από την ξεχωριστή διαπροσωπική σχέση γιατρού και ασθενούς, που συνεπάγεται και για τις δύο πλευρές ιδιαίτερα καθήκοντα και υποχρεώσεις, με υψηλό αίσθημα υπευθυνότητας και εμπιστοσύνης και με αντικείμενο την υγεία, ύψιστο προσωπικό και κοινωνικό αγαθό που το ίδιο το Σύνταγμά μας κατοχυρώνει. Ο νέος Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας (νόμος 3418/2005 ) περιέχει δύο άρθρα (11 και 12) που αφορούν στην ενημέρωση του γιατρού και στην επακόλουθη συναίνεση του ασθενούς. Δίνει επίσης στον ιατρό το δικαίωμα να διεκδικήσει την αποκατάσταση της ζημίας του, για κάθε αβάσιμη καταγγελία από ασθενή του.
Τα δικαστήρια ασχολούνται με την ενημέρωση του ασθενούς;
Στις περισσότερες αγωγές ή μηνύσεις ασθενών κατά γιατρών για ιατρική αμέλεια, προβάλλεται ο ισχυρισμός: «ο γιατρός μου, αν και όφειλε, δεν με ενημέρωσε πλήρως…αν γνώριζα…δεν θα συναινούσα». Η έλλειψη ενημέρωσης ως ισχυρισμός προηγείται των επιχειρημάτων για «αποτυχημένη» χειρουργική επέμβαση ή για «λανθασμένη» θεραπευτική αγωγή, δεν στρέφεται όμως ο ασθενής κατά του γιατρού για έλλειψη ενημέρωσης, αν η θεραπεία του απέφερε το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Δηλαδή στη χώρα μας χρησιμεύει ως επιχείρημα που ενισχύει την ιατρική αμέλεια, ενώ στην Ευρώπη και κυρίως στις ΗΠΑ από μόνο του έχει συγκεντρώσει σημαντικό αριθμό αγωγών ασθενών σε βάρος γιατρών. Το δικαστήριο θα αποδεχθεί ή θα απορρίψει τον ισχυρισμό, εκτιμώντας δύο αποδεικτικά μέσα: α)τους μάρτυρες της κάθε πλευράς, που παρίστανται κατά την διαδικασία της ενημέρωσης και β) την προσκόμιση ενός εντύπου συναίνεσης υπογεγραμμένου από την ασθενή ή το περιβάλλον του, όταν αυτό υπάρχει. Το ιατρικό σφάλμα καθεαυτό εξετάζεται μέσα από μια πιο σύνθετη δικαστηριακή προβληματική.
Σε τι χρησιμεύει η ενημέρωση του ασθενούς;
Η υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς δεν είναι ο κλασικός κανόνας δικαίου, που διέπει τη σχέση μεταξύ συμβαλλομένων και ρυθμίζει αντίθετα συμφέροντα. Ιατρός και ασθενής μεταλλάσσονται από συμβαλλόμενοι σε συνεργάτες, μέσα από μία σχέση αμοιβαίων συμφερόντων, με προσθήκη κανόνων ηθικής και δεοντολογίας. Μετά την ενημέρωση από τον γιατρό, ο ασθενής, έχοντας προηγουμένως έρθει αντιμέτωπος με την έλλειψη ιατρικών γνώσεων και εμπειρίας ως προς το ιατρικό του πρόβλημα, δηλαδή αντιμέτωπος με την άγνοιά του και το φόβο που απορρέει από αυτή, καθίσταται, με τη βοήθεια του ιατρού, αυτοδύναμος να ασκήσει το αναφαίρετο δικαίωμά του να αποφασίσει, εάν και πώς θα διαθέσει τον εαυτό του, με σκοπό να προστατέψει την υγεία του. Μετά την πληροφόρηση και διαφώτισή του, ο ασθενής εν γνώσει του και με ελεύθερη βούληση επιλέγει τον θεράποντα ιατρό του. Στην εποχή μας, ο ασθενής είναι, ως επί το πλείστον, «υποψιασμένος». Χρησιμοποιεί το δικαίωμα δεύτερης και τρίτης ιατρικής γνώμης. Έρχεται σε επαφή με ασθενείς, που είχαν εμπειρία, τόσο από την πάθησή του, όσο και από τον θεράποντα ιατρό που επέλεξαν. Με τη βοήθεια της τεχνολογίας αποκτά πρόσβαση στη γνώση, για την ασθένειά του και τους τρόπους αντιμετώπισής της. Επιπλέον είναι καχύποπτος, αφού, δυστυχώς, πολλές φορές έχει αποδειχθεί ότι, το όφελος από την ιατρική αγωγή που επιδιώκει ο ιατρός δεν ταυτίζεται απαραίτητα με το όφελος του ασθενούς του. Παράλληλα, η ιατρική επιστήμη εξελίσσεται ραγδαία. Ο χρόνος της νοσηλείας σμικρύνεται, νέες θεραπευτικές μέθοδοι έρχονται στο προσκήνιο. Ο ιατρός οφείλει να ενημερώνεται και να εξειδικεύεται. Ο πήχης ως προς τις προδιαγραφές του «μέσου συνετού ασθενούς» και του «μέσου συνετού επιστήμονα» ανεβαίνει.
Τι είναι το έντυπο συναίνεσης;
Είναι ένα κείμενο το οποίο αναγράφει τα βασικά στοιχεία της ιατρικής ενημέρωσης, δηλαδή: την διάγνωση το περιεχόμενο και τα αποτελέσματα της προτεινόμενης ιατρικής πράξης, τις συνέπειες και τους ενδεχόμενους κινδύνους ή επιπλοκές από την εκτέλεσή της. Σπανίως αναγράφει τις εναλλακτικές προτάσεις και τον πιθανό χρόνο αποκατάστασης, Συνήθως υλοποιείται με την μορφή μιας γενικόλογης και τυπικής φόρμας συναίνεσης που υπογράφουν ο ασθενής-ή οι οικείοι του, άλλοτε πιο ήρεμα (σε προγραμματισμένη ιατρική πράξη) και άλλοτε πανικόβλητοι- όταν κινδυνεύει η υγεία του, ή/και η σωματική του ακεραιότητα ή/και η ζωή του. Στο έντυπο αυτό δίνεται επίσης η δυνατότητα στον γιατρό να πράξει χωρίς συναίνεση σε επείγουσες περιπτώσεις, όταν δεν μπορεί να ληφθεί κατάλληλη συναίνεση και συντρέχει άμεση, απόλυτη και κατεπείγουσα ανάγκη παροχής ιατρικής φροντίδας.
Βοηθά το έντυπο συναίνεσης;
Το έντυπο συναίνεσης δεν αποτελεί αμάχητο τεκμήριο ενημέρωσης για το δικαστήριο. Η «βιομηχανοποιημένη» ενημέρωση, που παρατηρείται ιδιαίτερα σε μεγάλα νοσηλευτικά ιδρύματα και δικαιολογείται από τις συνθήκες λειτουργίας τους, δεν καλύπτει την, πιθανώς, ελλιπή ενημέρωση. Από την άλλη δεν αποδεικνύει την ενδεχομένως πλήρη και αντικειμενική προφορική ενημέρωση, που διαφώτισε τον ασθενή, ώστε αυτός να δώσει την γραπτή συναίνεσή του.
Η ενημέρωση του ασθενούς είναι μια απλή νομική υποχρέωση, ή κάτι περισσότερο;
Η ενημέρωση, σε τελευταία ανάλυση, πέραν από βασική νομική υποχρέωση, είναι συστατικό στοιχείο της παιδείας του λειτουργού της υγείας. Η Πολιτεία οφείλει να θεσπίσει αυστηρά κριτήρια ποιότητας ως προς τον σχεδιασμό, την οργάνωση, την παροχή των υπηρεσιών υγείας και την επιλογή του ιατρικού, νοσηλευτικού και θεραπευτικού προσωπικού, που θα πιστοποιούνται σε κάθε ιατρικό σχήμα, μέσω ενός ενιαίου, έγκριτου Φορέα. Έτσι, ο γιατρός θα προστατεύεται από κακόβουλες δικαστικές επιθέσεις ασθενών, αλλά και ο ασθενής από επικίνδυνες ιατρικές πράξεις.
Τι συμβαίνει με την ενημέρωση του ασθενούς στον υπόλοιπο κόσμο;
Σε μερικές χώρες, όπως η Μεγάλη Βρετανία, στην οποία ο Κώδικας Ιατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας δεν αποτελεί απλώς οδηγία ή/και προτροπή, το Γενικό Ιατρικό Συμβούλιο επιβάλλει, μέσω αυστηρών κυρώσεων, στους ιατρούς να συνεργάζονται με τους ασθενείς και συγκεκριμένα: «Να ακούνε με προσοχή τους ασθενείς και να ανταποκρίνονται στις έννοιες και στις προτιμήσεις τους Να παρέχουν στους ασθενείς την πληροφορία που ζητούν ή χρειάζονται με τρόπο κατανοητό γι’ αυτούς. Να σέβονται το δικαίωμα των ασθενών να αποφασίζουν μαζί τους, σχετικά με την περίθαλψη και τη φροντίδα τους Να υποστηρίζουν τους ασθενείς, στη δική τους προσπάθεια να βελτιώσουν και να διατηρήσουν την υγεία τους». Η παροχή υψηλής ποιότητας ιατρικών υπηρεσιών εξασφαλίζεται μέσα από την συνεχή ενημέρωση των ιατρών και των ασθενών, την ενεργό συμμετοχή τους σε διαβουλεύσεις και διαδραστικές μελέτες. Στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, αλλά και στην Ασία γίνεται μια σοβαρή προσπάθεια καταγραφής των αιτίων της «ασυνεννοησίας» μεταξύ ιατρού και ασθενούς και τεκμηριωμένες προτάσεις που αφορούν την σύνταξη νέων ή την τροποποίηση παλαιών ιατρικών κωδίκων. Εδώ και μία δεκαετία περίπου, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, οργανώνει και ενισχύει μια «Διεθνή Συμμαχία Εξάλειψης Ιατρικών Λαθών». Στα πλαίσια αυτά, ίσως η πιο καταξιωμένη ενημερωτική καμπάνια ανήκει στην Ενιαία Επιτροπή Πιστοποίησης Φορέων Φροντίδας Υγείας, στις ΗΠΑ, με τίτλο “Speak Up”, που κάθε χρόνο εμπλουτίζεται με νέα στοιχεία, ενημερωτικά φυλλάδια και βίντεο σε απλή και κατανοητή γλώσσα και αφυπνίζει τον ασθενή, παρακινώντας τον:
Α) Να μην διστάζει να ρωτά για την ασθένειά του, για να λύσει τις απορίες του και να εξαλείψει τους δισταγμούς του.
Β) Να δίνει μεγάλη προσοχή στη θεραπεία του. Να βεβαιώνεται ότι λαμβάνει την κατάλληλη θεραπευτική και φαρμακευτική αγωγή από τους κατάλληλους επαγγελματίες υγείας.
Γ) Να ενημερώνεται για τη διάγνωση, τις ιατρικές μεθόδους στις οποίες υποβάλλεται, καθώς και το πλάνο θεραπείας του.
Δ) Να ζητά από κάποιον οικείο του (άτομο της οικογένειάς του, ή στενό φίλο του) να είναι ο «συνήγορός» του, κατά τη διάρκεια της θεραπείας του. Ο «συνήγορος» θα μπορεί να ρωτήσει πράγματα που ο ασθενής, υπό την επήρεια του άγχους δεν θα μπορούσε να σκεφτεί, θα τον βοηθήσει στη διαδικασία, θα ελέγξει εάν η θεραπεία του προχωρά όπως είχε σχεδιαστεί .
Ε) Να γνωρίζει ποια ακριβώς φαρμακευτική αγωγή λαμβάνει και για ποιο σκοπό, αφού, η εσφαλμένη φαρμακευτικήαγωγή είναι από τα πιο συχνά λάθη στην ιατρική φροντίδα.
ΣΤ) Να χρησιμοποιεί κατά το δυνατόν αναγνωρισμένα και διαπιστευμένα νοσηλευτικά ιδρύματα, με υψηλές προδιαγραφές ως προς τη λειτουργία τους.
Ζ) Να συμμετέχει σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν τη θεραπεία του.
